Hàng loạt dự án chậm tiến độ, giải ngân nhiều thi công ít, thiếu minh bạch, ưu ái cho một vài nhà thầu, … đó là những vấn đề đang tồn tại trong công tác chỉ định thầu tại nhiều địa phương. Khác với đấu thầu, chỉ định thầu rút ngắn nhiều thời gian cũng như tài chính trong công tác thực hiện. Tuy nhiên, nó cũng bộc lộ không ít vấn đề. Mới đây, Thanh tra Chính phủ vừa tiến hành thanh tra trách nhiệm quản lý nhà nước của Bộ Kế hoạch và Đầu tư trong thực hiện Luật Đấu thầu, liên quan đến hàng loạt dự án thuộc diện Thủ tướng quyết định đầu tư hoặc thẩm định theo yêu cầu của Thủ tướng. Kết quả báo cáo cho thấy, hàng loạt sai phạm đã diễn ra tại nhiều dự án lớn. Chỉ tính riêng trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, hai dự án được chỉ định thầu cùng cho một doanh nghiệp xây dựng với tổng giá trị lên đến 1.945,02 tỉ đồng.

Dự án xây dựng quảng trường và tượng đài Đinh Tiên Hoàng do Sở Văn hóa-Thông tin Ninh Bình làm chủ đầu tư. Phê duyệt ban đầu của dự án này là 450 tỷ đồng nhưng chỉ sau đó 3 tháng, tỉnh đã điều chỉnh nâng lên 1.500 tỷ đồng, như vậy đã gấp 3 lần. Trong đó, gói thầu chính hơn 1.000 tỷ đồng được chỉ định thầu cho doanh nghiệp Xuân Trường. Năm 2010, nhà thầu Xuân trường đã nhận được tạm ứng hơn 747 tỷ đồng nhưng khối lượng thi công thực tế của dự án đến hết tháng 10/2011 chỉ đạt 145 tỷ đồng. Tương tự như vậy, gói thầu tư vấn kiểm định chất lượng chỉ định thầu do Công ty TNHH Tư vấn Kiểm định xây dựng Đông Dương và năm 2010 đã giải ngân 3,4 tỷ đồng, trong khi khối lượng thực hiện mới đạt 2,8 tỷ đồng. Gói thầu tư vấn giám sát thi công chỉ định cho Công ty TNHH Hương Giang, năm 2010 đã giải ngân 4,6 tỷ đồng, trong khi đến nay giá trị khối lượng mới đạt 1,7 tỷ đồng. Còn tại dự án xây dựng cơ sở hạ tầng Khu du lịch Tràng An số vốn đầu tư cũng bị đội lên gấp 15 lần sau nhiều lần điều chỉnh. Năm 2004, phê duyệt ban đầu số vốn đầu tư của dự án này chỉ gần 580 tỷ đồng nhưng sau đó đã lên tới gần 9.000 tỷ đồng. Điều đặc biệt, doanh nghiệp Xuân Trường vẫn là đơn vị được chỉ định thi công hạng mục thủy lợi với tổng giá trị hơn 560 tỷ đồng. Đến hết năm 2010, khối lượng công việc của hạng mục này chỉ đạt 239 tỷ đồng trong khi đó chủ đầu tư đã giải ngân gần 400 tỷ đồng. Gói thầu các hạng mục giao thông công viên cũng được chỉ định cho doanh nghiệp này với tổng trị giá 302,23 tỉ đồng. Đến hết năm 2010 doanh nghiệp này mới thực hiện 99 tỷ/185 tỷ đồng đã giải ngân. Tương tự, tại Nghệ An, có 33 gói thầu thuộc 19 dự án được chỉ định thầu với giá trị 2.198,9 tỷ đồng nhưng đã không kịp hoàn thành đúng hẹn vào năm 2010 theo như cam kết khi trình xin duyệt chỉ định thầu. Cho đến ngày 30/11/2011, nguồn vốn cho các dự án mới bố trí được 66% nhu cầu. Hàng loạt dự án được chỉ định thầu do Phú Thọ, Hưng Yên, Hà Tĩnh... hay Bộ GT-VT làm chủ đầu tư cũng đang ở trong tình trạng ì ạch như vậy. Theo ông Vũ Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng, đằng sau những sai phạm đã được chỉ ra trong bản kết luận của Thanh tra Chính phủ, trong đó nổi lên tình trạng chỉ định thầu bất thường đã và đang diễn ra ở nhiều địa phương trong cả nước, điều đáng lo ngại hơn là tình trạng vi phạm Luật Đấu thầu, lợi dụng kẽ hở trong Luật Đấu thầu để thực hiện hình thức chỉ định thầu đang diễn ra tràn lan dẫn đến hậu quả ngày càng nhiều công trình kém chất lượng, thất thoát vốn của nhà nước… Vì sao các chủ đầu tư và nhà thầu thích chỉ định thầu? Theo Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng, đó là do năng lực cạnh tranh của nhiều nhà thầu yếu, chỉ có thể có được công trình thông qua chỉ định thầu. Bên cạnh đó, khi chỉ định thầu, giá gói thầu không phải trọn gói mà người ta sẽ điều chỉnh suốt trong thời gian thi công. Các gói thầu trong hạn mức chỉ định thầu ban đầu được dự toán thấp nhưng sau đó nhiều dự án đã bị điều chỉnh tăng mức tổng đầu tư lên gấp đôi, thậm chí gấp 3 lần giá trị ban đầu. Việc tăng giá trị dự án luôn có lợi cho cả nhà thầu và chủ đầu tư. Để chọn được những nhà thầu có đủ năng lực, đảm bảo chất lượng cao cho các công trình xây dựng, Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng kiến nghị, cần phải giảm bớt quy trình đấu thầu để các chủ đầu tư không còn vin vào lý do đấu thầu nhiêu khê; hoàn thiện những quy định của pháp luật, triển khai thực hiện luật nghiêm túc, không để những kẽ hở trong Luật Đấu thầu bị lợi dụng như xác định rõ hơn thế nào là gói thầu thuộc dự án cấp bách, vì lợi ích dự án quốc gia; đặc biệt, cần giảm bớt tình trạng chỉ định thầu đối với các công trình dùng ngân sách nhà nước. Ông Dương Văn Cận, Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Xây dựng, Bộ XD phân tích: Luật Đấu thầu và Luật sửa đổi Luật Đấu thầu đã quy định rõ các gói thầu được chỉ định thầu. Tuy nhiên cũng để ngỏ trường hợp “gói thầu thuộc dự án cấp bách vì lợi ích quốc gia; Gói thầu có giá trị trong hạn mức được chỉ định thầu hoặc do yêu cầu đặc biệt khác theo quy định của Chính phủ bảo đảm việc chỉ định thầu hiệu quả hơn đấu thầu”. Điều này rất mơ hồ, tạo kẻ hở để cho niều nơi thực hiện chỉ định thầu thay vì đấu thầu. Từ đó khiến nhiều dự án chậm tiến độ, giải ngân nhiều nhưng thi công ít, làm nảy sinh tham nhũng. Hậu quả khiến ngày càng nhiều công trình kém chất lượng, thất thoát vốn nhà nước… “Trong những trường hợp đặc biệt áp dụng hình thức chỉ định thầu cần phải có cơ chế báo cáo, giám sát, phân cấp giám sát chặt chẽ; Đồng thời, Luật cũng cần quy định chế tài xử phạt đối với các vi phạm, quy định trách nhiệm cụ thể cho các cấp quản lý, từ bộ ngành, chính quyền địa phương cho đến nhà đầu tư. Không nên để như hiện nay, cửa hẹp nhưng lọt quá nhiều ngân sách nhà nước”. Ông Cận nhấn mạnh.

H.N